Geheimhouding

Laatste update: 1 februari 2021

Over het onderzoek

Houdt de gemeente Amsterdam meer geheim dan nodig is? Het college van B en W wil open en transparant zijn, en uit zichzelf meer informatie openbaar maken. In het onderzoek Geheimhouding zijn we nagegaan we of dit gebeurt. En in hoeverre het college en de raad bij het opleggen, opheffen en bekrachtigen van geheimhouding handelen volgens de regels en hun eigen kaders. De belangrijkste conclusie is dat er, ondanks verbeteringen, meer geheim wordt gehouden dan noodzakelijk is.

We onderzochten ook de rol van de gemeenteraad bij geheimhouding. Daarvoor hebben raadsleden een vragenlijst ingevuld en spraken we met vijf raadsleden over de gang van zaken rond geheimhouding en besloten vergaderingen. Tot slot onderzochten we in hoeverre onze bevindingen uit ons eerder onderzoek naar geheimhouding (2012) nog steeds gelden. En of onze aanbevelingen uit dat onderzoek zijn opgevolgd.

Status

Het onderzoek is openbaar en werd op 22 oktober 2020 aangeboden in de raadscommissie Algemene Zaken. Het rapport werd op 3 december in dezelfde commissie behandeld. Lees de belangrijkste conclusies in het bestuurlijk rapport. In het onderzoeksrapport staan de gedetailleerde onderzoeksbevindingen.

Na deze publicatie analyseerden we met de rekenkamers van Utrecht, Den Haag en Rotterdam hoe de gemeenteraden van deze vier steden omgaan met het opleggen, bekrachtigen en opheffen van geheimhouding. De uitkomsten van deze analyse staan in een brief aan de vier gemeenteraden. Ook maakten we gezamenlijk een brief voor de Tweede Kamer. Hierin doen we ook enkele voorstellen om het openbaar bestuur transparanter te maken door de relevante wetgeving aan te passen en de gemeente beter voorlichting te geven.

In het verlengde van ons onderzoek naar geheimhouding in Amsterdam en de G4-brief aan de gemeenteraden van de vier steden, stuurden we op 1 februari 2021 een brief over geheimhouding aan de gemeenteraad en het college van Zaanstad. Hierin nodigen we de raadsleden uit een onderling gesprek te voeren over geheimhouding. Dat gesprek kan worden gevoerd aan de hand van vijf thema’s die zijn voorzien van voorbeeldvragen.

Resultaten in het kort

status: Afgerond

Document(en)

Onderzoekers

Arjan Kok Projectleider

Annemarieke van der Veer Oud-medewerker

Myrte Leenheer Oud-medewerker

Loes van Rooijen

Marien van Grondelle Oud-medewerker

Gerelateerd onderzoek

Samenvatting

De gemeente houdt meer geheim dan noodzakelijk
Ondanks de verbeteringen in de afgelopen jaren, houden het college en de gemeenteraad meer geheim dan noodzakelijk is, in de eerste helft van deze collegeperiode (april 2018-maart 2020). Er zijn meer geheime stukken en meer vergaderpunten met geheime stukken. Dat gebeurt niet alleen binnen deze collegeperiode, maar ook in vergelijking met de vorige collegeperiode die wij onderzochten (april 2009-maart 2011).

Stukken blijven te lang geheim
Burgers en zelfs soms raadsleden kunnen niet zien over welke geheime stukken de raad vergadert. Andere gemeenten zijn op dat punt opener en transparanter. Het gaat echter mis in de dagelijkse praktijk: geheimhouding wordt te veel opgelegd en te weinig opgeheven. Dat komt doordat procedures, kennis en systemen tekortschieten. En waarschijnlijk ook doordat de ambtelijke organisatie, het college en de raad niet stimuleren om zo weinig mogelijk geheim te houden.

We doen vijf aanbevelingen
In ons rapport doen we vijf aanbevelingen aan het college en de gemeenteraad over het wegnemen van belemmeringen rond geheimhouding. Dit zijn:

Onderzoek ‘geheimhoudingscultuur’ en pas zo nodig aan
Pas procedures aan
Pas systemen aan
Verbeter de inhoudelijke motivering
Bewaak opheffen geheimhouding

Feiten & cijfers

Tussen april 2019 en maart 2020 waren er:

2.205 documenten waarop het college geheimhouding had opgelegd
107 agendapunten met 399 geheime documenten tijdens raadsvergaderingen

Daarnaast:

Bij de raadsvergaderingen komen gemiddeld 2 van de 45 raadsleden de geheime stukken inzien, terwijl de raad wel over deze punten beslist.
Het college legt op 46% van de stukken geheimhouding op voor onbepaalde tijd. En deze geheimhouding wordt niet opgeheven.
Sinds onze aanbeveling in 2012 gebruikt het college nog steeds de stempel ‘Kabinet’ voor geheime stukken. We raden wederom aan deze stempel te vervangen door ‘Geheim’.