Uitkeringen en arbeid

Over het onderzoek
Social return betekent dat gemeenten bij een inkoopopdracht als voorwaarde stellen dat opdrachtnemers ook bijdragen aan sociale doelstellingen. Het gaat dan meestal om het vergroten van de participatie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld door het creëren van werk- of stageplekken. In Social return on investment onderzoeken we hoe de gemeente Zaanstad social return toepast: hoe heeft de gemeente Zaanstad SROI in de organisatie een plek gegeven en leidt dat tot het benutten van de kansen die social return kunnen bieden? Welke concrete resultaten worden ermee behaald en leidt dat tot het realiseren van de doelen van de gemeente?

De resultaten
De afgelopen jaren heeft de gemeente Zaanstad stappen gezet om social return on investment (SROI) beter toe te passen. Zo is de SROI-desk opgericht en is er een nieuwe werkwijze ontwikkeld. Maar we signaleren nog de nodige knel- en ontwikkelpunten. Waaronder het ontbreken van concrete doelstellingen, gebreken in de registratie en de beperkte rapportage over de aanpak. De ambtelijke organisatie herkent deze punten grotendeels. Wij hebben echter de indruk dat deze, mede vanwege beperkte ambtelijke capaciteit, niet voortvarend worden opgepakt.

Over het onderzoek
In Dienstverlening aan kwetsbare groepen onderzochten we de wijze waarop de gemeente Amsterdam met de coronacrisis is omgegaan. Hierbij legden we de focus op de ondersteuning aan twee kwetsbare groepen tijdens de lockdownsituatie: de algemene voorzieningen voor dak- en thuislozen en preventieve diensten voor mensen met geldproblemen. Wat heeft de gemeente aangepast in de ondersteuning en hoe kwam ze tot die aanpassingen?

De resultaten in 2021
We concluderen dat de gemeente grotendeels adequaat heeft gereageerd op de lockdownsituatie. De gemeente heeft de dienstverlening aangepast en ze heeft nieuwe diensten ingericht. Hierdoor kon de gemeente de dienstverlening grotendeels continueren tijdens de eerste lockdown. De kanttekening die we maken is dat de gemeente niet altijd zorgvuldig was. Bijvoorbeeld doordat kaders voor besluitvorming niet altijd helder waren en soms een ingeslagen weg te lang gecontinueerd werd.

Over het onderzoek
In Nederland moeten gemeenten met indicatoren laten zien hoe zij hun beleid uitvoeren. De indicatoren van de gemeente Amsterdam staan in een doelenboom. We onderzoeken in Bruikbaarheid van indicatoren of de indicatoren van de gemeente Amsterdam zorgen voor een helder, relevant en bruikbaar inzicht van door haar behaalde activiteiten en doelen. Kunnen raadsleden en geïnteresseerde burgers de inzichten uit de doelenboom goed gebruiken? We onderzoeken vijf indicatoren uitgebreider. Dit vijfde deelonderzoek gaat over de indicator die meet hoeveel personen een uitkeringsschuld bij de gemeente hebben.

Deze indicator is geformuleerd voor de activiteit van de gemeente om te controleren waar hoog risico is op onrechtmatige verstrekking van uitkeringen en dit actief te corrigeren. Deze activiteit moet bijdragen aan de financiële bestaanszekerheid van Amsterdammers die niet (volledig) in hun levensonderhoud kunnen voorzien.

De resultaten in 2019
Uit ons onderzoek blijkt dat de indicator onvoldoende duidelijk en specifiek is geformuleerd: het is niet duidelijk wat onder uitkeringsschuld wordt verstaan en wie hieronder vallen. De indicator is redelijk betrouwbaar tot stand gekomen. Ook is de indicator onvoldoende relevant. De indicator is lastig te interpreteren door de verschillende factoren die van invloed kunnen zijn op het verloop van het aantal mensen met een uitkeringsschuld. Hierdoor is er ook geen eenduidige relatie tussen de indicator en het bovenliggende doel van de gemeente: het bieden van financiële bestaanszekerheid en inkomenszekerheid aan mensen. Tot slot is de indicator onvoldoende toegelicht in de begroting.

Over het onderzoek
Sinds half 2016 kunnen de stadsdelen in Amsterdam subsidies verstrekken voor maatschappelijke en bewonersinitiatieven. In Subsidies maatschappelijke en bewonersinitiatieven onderzochten we in hoeverre deze subsidies doelmatig, doeltreffend en rechtmatig worden besteed, en in welke mate de subsidieaanvragers tevreden zijn over de facilitering door de gemeente.

De resultaten in 2018
We hebben per stadsdeel in beeld gebracht hoe ze omgaan met maatschappelijke en bewonersinitiatieven. Zowel de werkwijzen als de subsidiebudgetten verschillen per stadsdeel. In 2017 hebben de stadsdelen tezamen bijna 1.600 initiatieven ondersteund. We concluderen dat het beleid om initiatieven te ondersteunen redelijk doeltreffend is geweest. Het is echter wel de vraag of de initiatieven ook hebben geleid tot het realiseren van de beoogde doelen. Een overkoepelende analyse van de behaalde resultaten ontbreekt. Ook heeft de gemeente geen goed beeld van de organisatorische doelmatigheid, omdat er geen enkel inzicht is in de uitvoeringskosten. Verder zagen we dat veel initiatiefnemers niet tevreden zijn over de ondersteuning. Dit heeft te maken met de vele ingewikkelde regels en de tekortschietende informatievoorziening.

Over het onderzoek
Het Amsterdamse armoedebeleid kent een groot aantal maatregelen die betrekking hebben op verschillende doelgroepen. In Armoedebeleid en de impact op kinderen onderzoeken we op welke wijze het armoedebeleid van de gemeente Amsterdam bijdraagt aan het meedoen van alle Amsterdammers, ongeacht de dikte van de portemonnee. Daarbij willen we inzichtelijk maken wie wel en wie niet profiteren van het gemeentelijke armoedebeleid en de intensivering daarvan. Verder willen we zicht krijgen op de impact van enkele op kinderen gerichte maatregelen op het goed mee kunnen doen in de maatschappij.

De resultaten in 2017
We concluderen dat de kindregelingen positieve effecten hebben op kinderen. De Scholierenvergoeding in combinatie met de Stadspas laat een positief effect zien op de schoolprestaties van leerlingen. We zijn kritisch op de toegevoegde waarde van de PC-regeling. Ook zien we voor minimakinderen enkele knelpunten rond het diplomazwemmen. Verder constateren we dat er veel minder extra geld bij de minima is terechtgekomen door gebrek aan regie en overzicht dan in het coalitieakkoord werd beoogd.

Over het onderzoek
In Armoedebeleid in Amsterdam onderzochten we de doeltreffendheid, doelmatigheid en rechtmatigheid van de inzet van inkomensondersteunende maatregelen. In 2016 voerden we het tweede opvolgingsonderzoek uit. Hierin zijn we nagegaan op welke wijze het college van burgemeester en wethouders invulling heeft gegeven aan de aanbevelingen uit het onderzoek uit 2010.

De resultaten in 2016
Uit dit tweede opvolgingsonderzoek bleek dat drie aanbevelingen niet waren uitgevoerd.

Over het onderzoek
Op 27 november 2012 besloot het college van B en W om Dienst Werk en Inkomen (DWI) onder financieel toezicht te plaatsen. In 2014 hebben we een eerste verkenning naar dit toezicht uitgevoerd. Vanwege de reorganisatie, de decentralisaties en de overgang naar het Amsterdams Financieel Systeem (AFS) kondigden we toen aan dat we begin 2015 nogmaals zouden kijken naar de stand van zaken. Dit resulteerde in het tweede monitoringsonderzoek Financieel toezicht op DWI. Tweede monitor.

Resultaten in 2015
Onze hoofdconclusie bij de tweede monitor is dat de financiële basisstructuur bij DWI en het vermogen goede prognoses op te stellen in 2014 is verbeterd. Maar door onder meer de grote ambtelijke reorganisatie per 1 januari 2015 stagneert het verbeterings- en borgingsproces. Op onderdelen was er zelfs een terugval te zien.

Over het onderzoek
Begin 2010 stonden sociale werkplaatsen voor grote beleidsmatige veranderingen met grote financiële gevolgen. In Sociale werkvoorziening in Amsterdam (2011) onderzochten we de voorbereiding op deze veranderingen door de gemeente en Pantar. Ook keken we naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de sociale werkvoorziening. In 2015 voerden we een opvolgingsonderzoek uit, waarin we nagingen in welke mate uitvoering is gegeven aan de aanbevelingen uit het rapport uit 2011.

Resultaten in 2015
Uit het onderzoek blijkt dat het college serieus aan de slag is gegaan met onze aanbevelingen. Het college heeft de extra tijd die ontstond voor de invoering van de Participatiewet benut om zich goed voor te bereiden. Naar aanleiding van de aanbevelingen die niet helemaal zijn uitgevoerd, brachten we twee punten onder de aandacht van de raad.

Over het onderzoek
De gemeente dreigde eind 2012 een deel van het participatiebudget aan het Rijk te moeten terugbetalen, doordat de Dienst Werk en Inkomen (DWI) geen goede prognoses had opgeleverd. Dit was aanleiding voor het college van burgemeester en wethouders om DWI onder verscherpt financieel toezicht te stellen. In deze verkenning probeerden we een indruk te krijgen van de wijze waarop het financieel toezicht bij DWI is opgezet en hoe dit heeft gefunctioneerd.

Resultaten in 2014
Uit ons verkennend onderzoek bleek dat het ingestelde toezicht nauwgezet de resultaten van het verbeterplan volgde en dat DWI de nodige verbeteringen had doorgevoerd. DWI bleek beter in staat de prognoses te beheersen. Op andere punten, zoals bij het Re-integratiebedrijf Amsterdam en de financiële infrastructuur, zijn nog verbeteringen noodzakelijk.

Over het onderzoek
In Armoedebeleid in Amsterdam onderzochten we de doeltreffendheid, doelmatigheid en rechtmatigheid van de inzet van inkomensondersteunende maatregelen. In 2014 voerden we het eerste opvolgingsonderzoek uit. Hierin zijn we nagegaan op welke wijze het college van burgemeester en wethouders invulling heeft gegeven aan de aanbevelingen uit het onderzoek uit 2010.

De resultaten in 2014
Uit dit eerste opvolgingsonderzoek bleek dat zeven van de tien aanbevelingen nog in uitvoering waren en er niet één volledig was uitgevoerd.

Over het onderzoek
In 2013 voerden wij een verkenning uit naar de vernieuwing in het sociaal domein. De aanleiding voor deze verkenning was dat het sociaal domein een groot en complex veranderingsproces onderging, waarmee veel Amsterdammers te maken zouden krijgen en waarmee veel geld is gemoeid. Het belang van het sociaal domein groeit. Geschat werd dat het gemeentelijke inkoopbudget in 2015 voor circa 55% naar het sociale domein zou gaan, terwijl dit in de jaren negentig nog 25% was. Door de toenemende taken vanuit de decentralisatie van jeugd, ABWZ en participatie kreeg de raad ook een grotere kaderstellende en controlerende rol in het sociaal domein.

De resultaten in 2013
Er is nog zoveel in beweging in het sociaal domein, dat het volgens ons nu niet zinvol is om een diepgaand onderzoek in te stellen. De veranderingen in het sociaal domein zijn verstrekkend en we vinden het dan ook belangrijk om hierbij een vinger aan de pols te houden. Dat doen we door in onze rekenkamerbrief een aantal aandachtspunten en risico’s te noemen die de aandacht van de raad verdienen. En we gaan de voorbereiding en invoering van de drie decentralisatie in Amsterdam op verschillende momenten monitoren.

Over het onderzoek
De aanpassing van de Wet sociale werkvoorziening (wsw) had grote beleidsmatige en financiële gevolgen voor de gemeente. Panter ontvangt van de gemeente subsidie om de wsw uit te voeren. In Sociale werkvoorziening in Amsterdam onderzochten we de voorbereiding door de gemeente en Pantar op de te verwachten veranderingen. Ook keken we naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de sociale werkvoorziening.

Resultaten in 2011
De gemeente Amsterdam geeft op een redelijke wijze uitvoering aan de Wet sociale werkvoorziening. Maar we zien diverse verbeterpunten. Zo is het beleid voor de sociale werkvoorziening wel doeltreffend, maar uitsluitend gericht op Begeleid Werken en daarmee niet toekomstbestendig. Daarnaast concluderen we dat de doelmatigheid van de uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening moeilijk kan worden beoordeeld. Want er zijn geen heldere gegevens beschikbaar. Ook zien we dat het toezicht beter kan en dat de gemiddelde wachttijd voor sociale werkvoorziening in Amsterdam lang is.

Over het onderzoek
Voor de re-integratie van bijstandsgerechtigden is in de periode 2007-2010 gemiddeld € 10,5 miljoen per jaar beschikbaar. Dit budget wordt verstrekt vanuit de doeluitkering van het Rijk voor de Wet werk en bijstand (het zogenaamde werkdeel). We onderzochten de wijze waarop het re-integratiebeleid in Zaanstad is vormgegeven, welke resultaten er met het re-integratiebeleid zijn behaald en op welke wijze de gemeente Zaanstad toezicht houdt op re-integratie bedrijven.

De resultaten
We vinden dat de beleidsformulering van de gemeente Zaanstad op het terrein ven re-integratie kan worden verbeterd, en dat de gemeente meer transparant kan zijn over de behaalde resultaten. Daarnaast kan de gemeente scherper zijn op de uitvoering van het re-integratiebeleid.

Over het onderzoek
We onderzochten de ‘achter de voordeur’ aanpak bij vijf voormalige stadsdelen van de gemeente Amsterdam: Westerpark, De Baarsjes, Bos en Lommer, Slotervaart en Oost-Watergraafsmeer. Er wordt bij deze aanpak in het kader van armoedebeleid bij burgers aangebeld om contact te leggen met hulpbehoevende bewoners. We onderzochten welke maatregelen de stadsdelen namen om armoede in het stadsdeel tegen te gaan en of de ‘achter de voordeur’ aanpak daarbij effectief was.

Resultaten
We constateren dat de vijf onderzochte stadsdelen niet goed lijken te weten wat ze willen met deze aanpak. Duidelijke doelstellingen ontbreken. De kosten per succesvol huisbezoek variëren sterk: van € 513 in stadsdeel Westerpark tot € 5.914 in Bos en Lommer. Informatie over behaalde resultaten en gemaakte kosten voor de huisbezoeken is beperkt en kan deze verschillen niet goed verklaren.

Over het onderzoek
Volgens de Amsterdamse Armoedemonitor 2008 hadden in Amsterdam ongeveer 69.000 huishoudens een laag inkomen. De gemeente Amsterdam voert armoedemaatregelen uit om te voorkomen dat deze huishoudens vanwege financiële belemmeringen onvoldoende kunnen meedoen aan de samenleving. Onderdeel van het armoedebeleid is het verstrekken van inkomensondersteuning. Vanwege de omvang van het aantal huishoudens met een laag inkomen, de financiële omvang van de gemeentelijke inkomensondersteuning en de complexiteit van de uitvoering, onderzochten we in Armoedebeleid in Amsterdam de doeltreffendheid, doelmatigheid en rechtmatigheid van de inzet van inkomensondersteunende maatregelen.

De resultaten in 2010
Met de Armoedemonitor krijgt de gemeente Amsterdam steeds beter grip op de Amsterdamse minimahuishoudens die zij financieel wil ondersteunen. Toch is een deel van deze minima buiten beeld van de gemeente. Wij schatten het werkelijke aantal minimahuishoudens in Amsterdam op ongeveer 80.000 in plaats van 69.000 volgens de Amsterdamse Armoedemonitor. Daardoor schatten we het bereik van de gemeentelijke armoedemaatregelen ook lager (60%) in dan de gemeente (69%). Door verbeterde procedures en controle is het aantal fouten bij financiële steun aan minimahuishoudens sterk afgenomen, maar is de toegankelijkheid om een beroep te doen op gemeentelijke financiële steun verminderd.

Over het onderzoek
De sociale werkvoorziening in Zaanstad biedt mensen met een lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap de mogelijkheid om aan de slag te gaan in een volwaardige baan die past bij hun mogelijkheden. Op 5 september 2006 publiceerden we het rapport Sociale werkvoorziening in Zaanstad. Het rapport bevat twaalf aanbevelingen. Drie jaar na publicatie onderzochten we in dit vervolgonderzoek op welke wijze het college van burgemeester en wethouders, de gemeenteraad en het algemeen bestuur van Baanstede uitvoering hadden gegeven aan deze aanbevelingen.

De resultaten
Sinds de verschijning van ons rapport in 2006 is de sociale werkvoorziening gemoderniseerd. Daarnaast is de betrokkenheid van de gemeenten bij de uitvoeringsorganisatie toegenomen, omdat de financiering van sociale werkvoorziening niet langer via het Rijk maar via de gemeente loopt.