Financieel beheer

Over het onderzoek
In het DoeMee-onderzoek Ondersteuning volksvertegenwoordiging onderzoeken we welke ondersteuning de gemeenteraad van Zaanstad ontvangt. Hoe is de Zaanse raadsgriffie samengesteld? Welk deel van het budget is beschikbaar voor onderzoek voor en advies aan de gemeenteraad? Kunnen de raadsleden fractieondersteuning krijgen? En zijn er trainings- en opleidingsmogelijkheden voor raadsleden? We kijken daarbij ook naar de financiën en gaan na hoeveel de Zaanse raad uitgeeft aan zijn eigen ondersteuning.

Aan dit DoeMee-onderzoek doen zeventig overheden mee. Hierdoor kunnen we de resultaten van de gemeente Zaanstad vergelijken met die van andere deelnemende gemeenten. Bij dit onderzoek werken we samen met het onderzoeksbureau PBLQ.

De resultaten in 2022
Het onderzoek is nog niet gepubliceerd.

Over het onderzoek
In twee deelonderzoeken nemen we het Amsterdamse jeugdbeleid onder de loep. De kosten voor regionaal ingekochte specialistische jeugdhulp namen de afgelopen jaren sterk toe. De gemeente besloot daarom om het inkoopstelsel voor de jeugdhulp per 1 januari 2021 te wijzigen. Het eerste deelonderzoek gaat over dit nieuwe inkoopstelsel voor hoogspecialistische jeugdhulp: wat zijn de probleemanalyse en beleidsredenering achter dit besluit, zijn deze van voldoende kwaliteit, en vormt het stelsel een passende oplossing voor de gesignaleerde problemen?

De resultaten in 2020
De gemeente acteert met “volle kracht vooruit” en koos voor een geheel nieuw inkoopstelsel. Dat straalt daadkracht uit. Hierbij is echter geen tijd genomen om te reflecteren op wat er fout ging. Door deze onbalans tussen acteren en reflecteren is het de vraag of het nieuwe inkoopstelsel een oplossing is voor de problemen in het huidige stelsel.

Over het onderzoek
De financiële positie bepaalt mede of en hoe de gemeente Amsterdam met de gevolgen van de coronacrisis om kan gaan. Tegelijkertijd is de financiële positie van een gemeente een complex en moeilijk te doorgronden onderwerp. We hebben met ons instrumentenpaneel de huidige financiële positie van de gemeente Amsterdam in kaart gebracht. Ook hebben wij inzichten uit eerdere onderzoeken bij Zaanstad en Amsterdam op een rij gezet die nuttig kunnen zijn bij het besluiten over het omgaan met de (financiële) gevolgen van de coronacrisis.

De resultaten in 2020
De Amsterdamse financiële positie is verslechterd ten opzichte van 2015. Deze verslechtering is vooral zichtbaar bij de financiële prestaties op korte en lange termijn en de mogelijkheid om incidentele tegenvallers op te vangen met de algemene reserve. Tegelijkertijd is de financiële positie, in vergelijking met andere gemeenten, nog steeds (erg) ruim. Dit betekent dat Amsterdam in 2019 een slechtere uitgangspositie heeft om de gevolgen van de coronacrisis op te vangen dan in 2015 maar dat, gemiddeld genomen, deze uitgangspositie nog steeds veel beter is dan andere gemeenten in Nederland.

Over het onderzoek
De financiële positie van een gemeente bepaalt mede of en hoe die gemeente met financiële tegenslagen kan omgaan. Ook in (en na) de coronatijd is dit erg relevant. De financiële positie laat namelijk zien hoe de gemeente met de gevolgen van de coronacrisis kan omgaan. Tegelijkertijd is de financiële positie van een gemeente een complex en moeilijk te doorgronden onderwerp. In Zicht op de financiële positie onderzoeken we hoe de gemeente Weesp met de gevolgen van de coronacrisis kan omgaan.

De resultaten
Het blijkt dat de financiële positie van Weesp ten opzichte van 2015 zowel is verbeterd als verminderd. Het saldo van baten en laten is verbeterd. En de schuld is gedaald ten opzichte van de investeringen. Tegelijkertijd heeft Weesp iets minder mogelijkheden om te compenseren voor financiële tegenvallers. Over het algemeen betekent dit dat Weesp nu beter de gevolgen van de coronacrisis kan opvangen dan in 2015. Maar dat tegenvallers sneller dan voorheen direct van invloed kunnen zijn op de financiële prestaties op de korte en lange termijn.

Over het onderzoek
De financiële positie van een gemeente bepaalt mede of en hoe die gemeente met financiële tegenslagen kan omgaan. Ook in (en na) de coronatijd is dit erg relevant. De financiële positie laat namelijk zien hoe de gemeente met de gevolgen van de coronacrisis kan omgaan. Tegelijkertijd is de financiële positie van een gemeente een complex en moeilijk te doorgronden onderwerp. In de actualisatie van Zicht op de financiële positie onderzoeken we hoe de gemeente Zaanstad met de gevolgen van de coronacrisis kan omgaan.

De resultaten
De Zaanse financiële positie is ten opzichte van 2015 verbeterd, maar deze verbetering blijft wel achter bij die van het gemiddelde van andere Nederlandse gemeenten. De verbetering is vooral zichtbaar bij de kortetermijnprestaties, risico’s en mogelijkheden om eenmalige tegenvallers op te vangen. Voor de lange termijn is het beeld meer wisselend met een verbetering bij het structureel saldo, maar ook een stijging van de schuld in verhouding tot bezittingen. Dit betekent dat Zaanstad in 2019 een betere uitgangspositie heeft om de gevolgen van de coronacrisis op te vangen dan in 2015 maar dat, gemiddeld genomen, andere Nederlandse gemeenten een ruimere uitgangspositie hebben.

Over het onderzoek
In Amsterdam controleert ACAM jaarlijks de gemeenterekening. We zijn de wettelijke toezichthouder op ACAM en voeren Wta-beoordelingsonderzoeken uit. In 2020 hebben we bij ACAM een meer diepgaand onderzoek uitgevoerd waarbij we ook verschillende onderdelen van het controledossier bekeken. We onderzochten de controle(aanpak) van de jaarrekening 2018. Daarbij besteedden we specifiek aandacht aan de inkoop, grondexploitaties, weerstandscapaciteit en fraude.

De resultaten in 2020
De belangrijkste conclusie is dat wij – op de door ons onderzochte onderdelen – geen informatie hebben aangetroffen op basis waarvan we moeten concluderen dat ACAM niet in voldoende mate voldoet aan de in de Wta gestelde eisen, voor zover deze in de gemeentewet van toepassing zijn verklaard.

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam bezit veel grond. Deze grond verkoopt zij niet, maar geeft zij uit in erfpacht. De erfpachter mag de grond in principe altijd gebruiken, zolang hij zich maar aan de afspraken houdt en een vergoeding voor het gebruik van de grond – de (erfpacht)canon – betaalt. Wij onderzochten de wijze waarop de gemeente de aanbiedingen doet voor een nieuwe canon aan Amsterdamse erfpachters.

Resultaten in 2012
Uit het onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de erfpachters de gemeentelijke aanbieding niet accepteert. De vervolgens door deskundigen vastgestelde grondwaarde, canonpercentage en de te betalen canon wijken in alle gevallen af van de gemeentelijke aanbieding. We leiden uit het hoge afwijzingspercentage van de gemeentelijke aanbiedingen af dat de gemeente er niet in is geslaagd om het vertrouwen van de erfpachter te winnen. Het hoge afwijzingspercentage zorgt er bovendien voor dat de voordelen van de gemeentelijke aanbiedingen als sneeuw voor de zon verdwijnen, waardoor de aanbiedingen maar beperkt doeltreffend en doelmatig zijn.

Over het onderzoek
Wanneer inwoners en ondernemingen van de gemeente Amsterdam een vergunning aanvragen, moeten ze daarvoor een vergoeding betalen aan de gemeente. Dit zijn leges. Het is een bestuurlijke keuze om de kosten geheel door de aanvrager van de vergunning te laten betalen of deels uit de algemene middelen te betalen. Met Leges bij vergunningaanvragen gaven we inzicht in de rechtmatigheid, doelmatigheid en transparantie van de gemaakte en de te maken keuzes bij het bepalen van de hoogte van de legestarieven bij vergunningaanvragen.

Resultaten in 2019
We concluderen onder andere dat het legesproces kwetsbaar is en meer aandacht vraagt. Het college past niet alle gemaakte keuzes toe, er zijn onvoldoende interne controles, interne kennis wordt onvoldoende benut, de archivering is niet op orde en de verantwoordelijkheden zijn onoverzichtelijk.

Over het onderzoek
Sinds 2015 zijn de gemeenten verantwoordelijk voor jeugdhulp. Eerder waren dit de stadsregio en het Rijk. Door deze verandering zou het aanbod van jeugdhulp eenvoudiger, efficiënter en effectiever worden. Ook zou het financieel voordelig zijn. In het najaar van 2018 bleek dat de kosten voor de jeugdhulp in Zaanstad erg opliepen. Inmiddels heeft de jeugdhulp in Zaanstad een tekort van € 3,9 miljoen. In dit onderzoek willen we laten zien hoe dit tekort is ontstaan en wat de gemeente ertegen wil doen. Ook onderzoeken we hoe de gemeente Zaanstad is omgegaan met de aanbevelingen van ons onderzoek uit 2015.

De resultaten
De gemeente Zaanstad heeft het tekort op de jeugdhulpverlening in 2018 niet goed in beeld. Het college heeft eerder aan de raad een tekort van € 3,9 miljoen gemeld. Wij komen op een tekort van € 5,9 miljoen. We concluderen verder dat de gemeente onvoldoende zicht heeft op de oorzaken voor de tekorten op de jeugdhulp. Dit komt doordat de ontwikkeling van het gebruik van en de kosten voor specialistische jeugdhulp niet goed in beeld zijn.

Over het onderzoek
We publiceerden in 2014 het rapport Proceskosten grondexploitaties. In het opvolgingsonderzoek hebben we bekeken in hoeverre onze aanbevelingen zijn opgevolgd.

De resultaten in 2017
Drie van de vijf aanbevelingen zijn volledig opgevolgd. Eén aanbeveling is gedeeltelijk opgevolgd en één opvolging is nog in uitvoering.

Over het onderzoek
In Amsterdam controleert ACAM jaarlijks de gemeenterekening. We zijn op grond van de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) toezichthouder op ACAM en voeren Wta-beoordelingsonderzoeken uit. In 2017 hebben wij een meer diepgaand beoordelingsonderzoek uitgevoerd. Hierin onderzochten we of de jaarrekeningcontrole is uitgevoerd op basis van een deugdelijk controleplan. Ook onderzochten we of de controle adequaat is uitgevoerd en vastgelegd. En we analyseerden of ACAM de aanbevelingen uit ons rapport van september 2013 heeft opgevolgd.

Resultaten in 2017
In de rekenkamerbrief hebben we de uitkomsten van ons Wta-beoordelingsonderzoek ACAM samengevat. We zijn positief, maar zien nog wel een verbeterpunten. In het kader van hoor en wederhoor heeft de directeur ACAM aangegeven de aanbevelingen ter harte te nemen.

Over het onderzoek
De leesbaarheid van de jaarstukken van de gemeente Amsterdam staat al een tijdje in de aandacht. Al vóór ons onderzoek uit 2017. En na ons onderzoek waren de jaarstukken iets leesbaarder. Maar bij de Jaarrekening 2015 wees de rekeningencommissie (en ACAM) de gemeente weer op de gebrekkige leesbaarheid: redengevende verklaringen misten en het financiële verhaal was te gefragmenteerd. Dus hoewel de gemeente de afgelopen jaren moeite had gedaan om de informatie van haar jaarstukken toegankelijker te maken, waren er nog stappen te maken.

Resultaten in 2017
We constateren in dit onderzoek dat het nog erg moeilijk is om snel en compact een samenhangend beeld van de financiële positie van de gemeente Amsterdam te krijgen. Benodigde informatie is niet altijd beschikbaar of is soms onjuist. Ook wordt de informatie lang niet altijd goed toegankelijk gepresenteerd. Zo ontbreekt vaak een meerjarig perspectief en komt het ook nog voor dat duidingen van de gepresenteerde informatie ontbreken.

Over het onderzoek
De discussie over externe inhuur en de wens tot regulering speelt bij verschillende gemeenten. Dit geldt ook voor Amsterdam. Regulering is lastig omdat gemeenten te maken hebben met meer taken, terwijl er ook een streven is naar compacte en flexibele organisaties. Bij veel gemeenten is er ook met een mismatch tussen personeelsvraag en –aanbod door uitstroom van ervaren medewerkers, vacaturestops en een lage interne doorstroom. Door deze ontwikkelingen en de publieke en politieke aandacht voor externe inhuur wordt de bestuurlijke afweging om al dan niet in te huren complex. Met Inhuur met beleid wilden we inzichtelijk maken hoe het gemeentebestuur handelt op het gebied van externe inhuur.

Resultaten in 2017
De hoofdconclusie is dat in de gemeente Amsterdam nog geen sprake is van integraal en samenhangend inhuurbeleid. Het huidige beleid is te typeren als onvolkomen, complex en warrig. We doen vijf aanbevelingen om het beleid te verbeteren. En om een adequate informatievoorziening te realiseren, zodat in de toekomst doelmatige en doeltreffende inhuur wel mogelijk is, en kan worden gecontroleerd.

Over het onderzoek
In Uitvoering van de Wet WOZ in Amsterdam (2012) onderzochten we hoe Amsterdam de wet WOZ uitvoerde, en dit resulteerde in acht aanbevelingen. In 2016 voerden we een opvolgingsonderzoek uit, waarin we onderzochten in hoeverre het college van B en W uitvoering heeft gegeven aan deze aanbevelingen.

Resultaten in 2016
We constateren dat tijdens de uitvoering van het opvolgingsonderzoek vijf aanbevelingen zijn uitgevoerd, één gedeeltelijk is uitgevoerd en dat twee niet zijn uitgevoerd. Op basis hiervan noemen we drie aandachtspunten. Waarvan één is om regelmatig en proactief rapportages te maken over de bezwaarafhandeling van de wet WOZ.

Over het onderzoek
Het belang van gezonde gemeentefinanciën is groot. Als de financiën niet op orde zijn, komt immers de goede uitvoering van gemeentelijke taken in het geding. De financiële positie van een gemeente is echter voor niet-deskundigen vaak moeilijk te doorgronden. De oplossing om eenvoudig en compact informatie over de financiële positie van een gemeente te delen, wordt steeds meer gezocht in het gebruik van kengetallen.

De resultaten
We concluderen dat de kengetallen geen gedetailleerd beeld opleveren van de financiële positie van een gemeente, maar een samenhangend en compleet verhaal op hoofdlijnen. De gemeente spant zich in om financiële informatie toegankelijk te maken voor een breder publiek. Maar soms is het nog moeilijk om snel een bondig en samenhangend beeld van haar financiële positie te krijgen.

Over het onderzoek
In 2012 voerden we een verkenning uit naar de gemeentelijke reserves. Toentertijd concludeerden we dat de informatie over afzonderlijke reserves in de jaarrekening kon worden verbeterd. De bevindingen uit deze verkenning waren voor ons de aanleiding om in 2013 een onderzoek te starten naar het beheer en gebruik van reserves. We kozen voor reserves van het gemeentelijk organisatieonderdeel Economie. Daar hebben wij acht reserves onderzocht, waaronder het Fonds Ontwikkelingsmaatschappij, Amsterdam Economic Board en Amsterdam Metropolitan Solutions.

Resultaten in 2016
Onze hoofdconclusie is dat de reserves vaak niet zichtbaar en weloverwogen worden ingesteld. De informatie in de jaarstukken over de vrije ruimte van de reserves is veelal beperkt. Ook de informatie over de bijdrage die een reserve levert aan de geformuleerde beleidsdoelen laat te wensen over. Het beheer van de reserves is globaal gesproken wel op orde.

Over het onderzoek
In 2011 voerden we het onderzoek Slecht zicht op leningen en garanties uit. Wij deden zes aanbevelingen om het beheer van leningen en garanties en de informatievoorziening hierover te verbeteren. In het opvolgingsonderzoek keken we in hoeverre het college van B en W invulling had gegeven aan de aanbevelingen uit het onderzoek van 2011.

Resultaten in 2015
We concluderen dat alle aanbevelingen volledig zijn uitgevoerd en dat er sprake is van een aanzienlijke verbetering in het beheer en de informatievoorziening ten opzichte van de situatie zoals we aantroffen tijdens ons onderzoek uit 2011.

Over het onderzoek
Sinds 1995 kunnen huiseigenaren in Zaanstad het recht van erfpacht omzetten naar vol eigendom. In 2007 zijn deze uitvoeringsregels veranderd. Begin 2014 informeerden we de gemeenteraad in een rekenkamerbrief over onze bevindingen naar deze wijziging van de erfpachtregels. Tussen het moment van informeren (16 januari 2014) en behandeling van de rekenkamerbrief in het Zaanstad Beraad (11 september 2014) kwam nieuwe informatie beschikbaar. We vonden dat deze ook nog in de verkenning moest worden meegenomen. Daarom boden we in juni 2015 een aanvullende rekenkamerbrief  aan het Zaanstad Beraad aan.

Resultaten
De nieuwe informatie die wij hebben onderzocht, bevestigt het beeld dat al eerder in de rekenkamerbrief van januari 2014 is geschetst. Er zijn weliswaar veel aanvragen in 2006 om het erfpachtrecht om te zetten, maar van een hausse van aanvragen vlak voor het intrekken van de regeling in januari 2007 is geen sprake. Opvallend is wel dat er in de periode rond de raadsverkiezingen (maart tot en met juni) verhoudingsgewijs veel omzettingen waren.

Over het onderzoek
Op 27 november 2012 besloot het college van B en W om Dienst Werk en Inkomen (DWI) onder financieel toezicht te plaatsen. In 2014 hebben we een eerste verkenning naar dit toezicht uitgevoerd. Vanwege de reorganisatie, de decentralisaties en de overgang naar het Amsterdams Financieel Systeem (AFS) kondigden we toen aan dat we begin 2015 nogmaals zouden kijken naar de stand van zaken. Dit resulteerde in het tweede monitoringsonderzoek Financieel toezicht op DWI. Tweede monitor.

Resultaten in 2015
Onze hoofdconclusie bij de tweede monitor is dat de financiële basisstructuur bij DWI en het vermogen goede prognoses op te stellen in 2014 is verbeterd. Maar door onder meer de grote ambtelijke reorganisatie per 1 januari 2015 stagneert het verbeterings- en borgingsproces. Op onderdelen was er zelfs een terugval te zien.

Over het onderzoek
In 2014 onderzochten we de gemeentelijke subsidieorganisatie. Daarbij zijn we nagegaan in hoeverre zaken in opzet goed zijn geregeld. Reden hiervoor is de wens van zowel de gemeenteraad als het college om de subsidies efficiënter te besteden. In het onderzoek hebben we beoordeeld of de gemeente over een goed juridisch kader beschikt. Ook bekeken in hoeverre de gemeente een heldere visie heeft op het subsidie-instrument.

De resultaten in 2014
De gemeentelijke subsidieorganisatie zat in 2014 in een veranderingsproces. Om de interne efficiëntie te vergroten werd een stedelijk subsidiebureau opgericht en stelde de gemeenteraad de Algemene Subsidieverordening Amsterdam (ASA 2013) vast. We concluderen dat de gemeente formeel onvoldoende onderzoeksmogelijkheden heeft om de doelmatigheid en doeltreffendheid van subsidies te controleren. Verder zien we dat de gemeente nog veel processen moet uitwerken in instructies. Ook ontbreekt een samenhangend visiedocument waarin staat wanneer de gemeente het subsidie-instrument inzet, hoe zij de subsidies controleert en bijstuurt en hoe zij borgt dat subsidieregelingen periodiek worden geëvalueerd. Dit onderzoek heeft een vervolg gekregen met nader onderzoek naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van enkele specifieke subsidies.

Over het onderzoek
De gemeente dreigde eind 2012 een deel van het participatiebudget aan het Rijk te moeten terugbetalen, doordat de Dienst Werk en Inkomen (DWI) geen goede prognoses had opgeleverd. Dit was aanleiding voor het college van burgemeester en wethouders om DWI onder verscherpt financieel toezicht te stellen. In deze verkenning probeerden we een indruk te krijgen van de wijze waarop het financieel toezicht bij DWI is opgezet en hoe dit heeft gefunctioneerd.

Resultaten in 2014
Uit ons verkennend onderzoek bleek dat het ingestelde toezicht nauwgezet de resultaten van het verbeterplan volgde en dat DWI de nodige verbeteringen had doorgevoerd. DWI bleek beter in staat de prognoses te beheersen. Op andere punten, zoals bij het Re-integratiebedrijf Amsterdam en de financiële infrastructuur, zijn nog verbeteringen noodzakelijk.

Over het onderzoek
Sinds 1995 bestaat voor huiseigenaren in Zaanstad de mogelijkheid om het recht van erfpacht om te zetten naar vol eigendom. In 2007 zijn deze uitvoeringsregels veranderd. Een groep erfpachters is in 2011 actief benaderd door de gemeente over de mogelijkheid tot omzetting naar vol eigendom. Bij deze groep ontstond onrust. Het geoffreerde bedrag was aanzienlijk hoger dan dat onder de oude regels zou zijn geweest. En de gemeente zou de erfpachters niet hebben geïnformeerd over de verandering van de regels en de gevolgen daarvan voor de erfpachters. Wij deden een verkennend onderzoek naar dit onderwerp.

Resultaten
De conclusie is dat erfpachters vooraf niet zijn geïnformeerd over de voorgenomen wijziging van de uitvoeringsregels om het recht van erfpacht om te zetten naar vol eigendom. Aan erfpachters is dus niet de mogelijkheid geboden om onder de oude – financieel gunstiger – voorwaarden het erfpachtrecht om te zetten. Dit is echter een bewuste keuze geweest, zowel van het college van B en W als de gemeenteraad.

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam kon haar ruimtelijke plannen lange tijd uitvoeren door het geld dat ze verdiende aan grondexploitaties. Sinds 2005 vielen de grondopbrengsten echter tegen, als een gevolg van een overmaat aan plannen en het inzakken van de markt door de economische crisis. In 2013 hebben we onderzocht hoe de afgelopen jaren de werkelijke proceskosten zich hebben ontwikkeld ten opzichte van de planning en hoe de gemeente de proceskosten beheerst.

De resultaten in 2014
We concluderen dat de proceskosten voor grondexploitaties sinds 2010 flink zijn gedaald. De budgetten worden echter nog steeds overschreden. Naar verwachting blijven de proceskosten voor 2013 wel binnen het budget. Ook zien we een aantal verbeterpunten in het beheersen van de proceskosten. Zo werkt het ramingsmodel voor proceskosten nog niet feilloos, zijn de budgetten voor de komende jaren onvoldoende onderbouwd en bestaan er verschuivingsmogelijkheden tussen de proceskosten en uitvoeringskosten.

Over het onderzoek
ACAM controleert de jaarrekeningen van de centrale stad, van de stadsdelen en van de gemeentelijke diensten. En geeft hierbij controleverklaringen af. Wij zijn op grond van de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) toezichthouder op ACAM. In het kader van het doorlopend toezicht voerden we in 2013 een uitgebreider onderzoek uit naar de controleaanpak en het kwaliteitsbeheersingssysteem.

Resultaten in 2013
We concluderen in de rekenkamerbrief dat we tijdens ons onderzoek geen informatie hebben aangetroffen om te concluderen dat ACAM niet in voldoende mate voldoet aan de in de Wta gestelde eisen. Ook hebben we de bevindingen van het onderzoek samengevat in de rekenkamerbrief en vier verbeterpunten geformuleerd. De ACAM gaf aan deze verbeterpunten ter harte te zullen nemen.

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam kan aanspraak maken op subsidies uit twee grote Europese structuurfondsen: het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) en het Europees Sociaal Fonds (ESF). In deze verkenning richtten we ons op de omvang van de subsidies en het signaleren van problemen in subsidietrajecten.

Resultaten in 2013
Uit ons onderzoek blijkt dat de gemeente succesvol is in het aanvragen en verwerven van Europese subsidies. Alleen bij het Europees Sociaal Fonds (ESF) is de benutting van de aangevraagde subsidie niet hoog. Daarnaast worden bij sommige projecten niet de volledige declaraties goedgekeurd. Bij het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) signaleerden we geen knelpunten in het beheer en de declaratie van de subsidies.

Het valt ons in deze verkenning op dat er een zekere spanning bestaat tussen enerzijds de wens om maximaal Europese subsidie aan te vragen en anderzijds de kosten en risico’s van die subsidie. We vragen in de rekenkambrief dan ook aandacht voor de filosofie achter het beleid van subsidieaanvragen.

Over het onderzoek
Op 20 november 2011 deed het Hof Amsterdam een finale uitspraak in de Zaak Honnebier versus gemeente Amsterdam. In de kern kon de heer Honnebier zich niet vinden in de onderbouwing van de grondwaarde en canon voor het volgende tijdvak, omdat deze door de deskundigen onvoldoende waren onderbouwd in het taxatierapport. Het Hof oordeelde dat het taxatierapport onvoldoende was gemotiveerd en benoemde een nieuwe commissie van deskundigen om de waarde en de canon vast te stellen. Dit leidde tot een verzoek van raadsleden aan ons om de doelmatigheid en rechtmatigheid te onderzoeken van de uitvoering van het erfpachtbeleid in Amsterdam.

Resultaten in 2013
In de rekenkamerbrief Verzoek tot rechtmatigheidsonderzoek erfpacht (29 mei 2013) achten wij het goed mogelijk dat in het verleden de taxatierapporten vaker niet aan de eisen voldeden, terwijl de gemeente en de erfpachter deze rapporten wel hebben geaccepteerd. Het accepteren van deze rapporten betekent echter niet dat de gemeente onrechtmatig heeft gehandeld. Wij zien op dit moment geen aanleiding om aanvullend onderzoek naar de doelmatigheid te doen, omdat dat op dit moment waarschijnlijk geen verdere ondoelmatigheden, ten opzichte van ons eerder onderzoek, aan het licht zullen komen.

Over het onderzoek
In 2012 constateerden we dat de gemeente een aantal erfpachters een aanbieding had gedaan voor de nieuwe canon voor het nieuwe tijdvak, terwijl zij niet gelijktijdig werden geattendeerd op de mogelijkheid om het erfpachtrecht verlengd af te kopen onder de AB 1994. In reactie op de rekenkamerbrief Verzoekonderzoek verlengde afkoop erfpacht (d.d. 31 oktober 2012) heeft het college besloten om alle erfpachters hierover alsnog individueel te informeren.

We zijn in 2013 nagegaan of alle erfpachters uit stadsdelen Centrum, Nieuw-West, Noord, Oost, West en Zuidoost die het betreft, ook zijn geselecteerd en zijn aangeschreven.

Resultaten in 2013
Dit blijkt inderdaad het geval te zijn. Ook hebben we vastgesteld dat Bureau Erfpacht alle erfpachters uit de stadsdelen Centrum, Nieuw West, Noord, Oost, West en Zuidoost heeft geïnformeerd die mogelijk in het verleden niet volledig zijn geïnformeerd over de mogelijkheid om hun erfpachtrecht verlengd af te kopen.

Over het onderzoek
In 2012 constateerden we dat de gemeente een aantal erfpachters een aanbieding had gedaan voor de nieuwe canon voor het nieuwe tijdvak, terwijl zij niet gelijktijdig werden geattendeerd op de mogelijkheid om het erfpachtrecht verlengd af te kopen onder de AB 1994. In reactie op de rekenkamerbrief Verzoekonderzoek verlengde afkoop erfpacht (d.d. 31 oktober 2012) heeft het college besloten om alle erfpachters hierover alsnog individueel te informeren.

We zijn in 2013 nagegaan of alle erfpachters uit stadsdeel Zuid die het betreft, ook zijn geselecteerd en zijn aangeschreven.

Resultaten in 2013
Dit blijkt inderdaad het geval te zijn. Ook concluderen we dat Bureau Erfpacht bij het selecteren van erfpachters ruime selectiecriteria heeft gehanteerd. Daarom ontvingen een aantal erfpachters mogelijk een brief van de Bureau Erfpacht terwijl zij waarschijnlijk nooit voor verlengde afkoop in aanmerking komen of zullen komen. Dit is mede het gevolg van het niet op orde zijn van de koppeling tussen de (erfpacht)registraties en de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG).

Over het onderzoek
Alle stadsdelen van de gemeente Amsterdam werken aan omvangrijke bezuinigingen. De plannen voor deze bezuinigingen moeten in 2011-2014 vorm krijgen. In 2011 wilden de stadsdelen in 2014 ongeveer € 124 miljoen structureel hebben bezuinigd. Later bleek dat zowel de centrale stad als de stadsdelen plannen maakten voor aanvullende bezuinigingen. In dit onderzoek richtten we ons op de vraag: in hoeverre voeren de stadsdelen hun structurele bezuinigingen volgens plan uit en welke soorten bezuinigingen zijn vanwege welke reden succesvol of juist problematisch?

Resultaten in 2012
De geplande bezuinigingen voor 2011 zijn grotendeels gerealiseerd. De verwachtingen voor de opbrengsten in 2014 zijn bijgesteld tot ruim € 119 miljoen. Gezien de omvang en complexiteit van de bezuinigingen is dit een goed resultaat. Toch zijn ook een aantal kanttekeningen op zijn plaats.

Over het onderzoek
In het kader van het financieel beleid beschikt de gemeente over reserves en voorzieningen. Een reserve is feitelijk een afspraak om het geld te reserveren voor een bepaald doel. Op grond van het budgetrecht beslist de raad over de reserves. Aangezien sommige reserves vaak een lange looptijd kennen, is het niet zeker of alle reserves nog wel besteed (zullen) worden aan het doel waarvoor ze oorspronkelijk zijn ingesteld. Daarnaast is het de vraag of het voor de gemeenteraad duidelijk is op welke reserves hij invloed kan uitoefenen. De afgelopen jaren zijn er regelmatig moties ingediend waaruit blijkt dat de raad een beter inzicht zou willen krijgen in de reserves.

Resultaten in 2012
We concluderen dat de onderzochte informatievoorziening op onderdelen leemten vertoont. Deze leemten bestaan uit het geheel of gedeeltelijk ontbreken van informatie over individuele reserves met betrekking tot het doel, de bestedingen en de maximale omvang. Ook wordt geen informatie verstrekt over de mogelijke vrije ruimte binnen reserves.

Over het onderzoek
We constateerde in 2012 dat de gemeente een aantal erfpachters een aanbieding had gedaan voor de nieuwe canon voor het nieuwe tijdvak, terwijl zij niet gelijktijdig werden geattendeerd op de mogelijkheid om het erfpachtrecht verlengd af te kopen onder de AB 1994. Naar aanleiding van een verzoek van de stadsdeelraad Zuid besloten we een onderzoek te starten naar de mate waarin Bureau Erfpacht zekerheid geeft dat erfpachters die daar recht op hebben, zijn gewezen op de mogelijkheid om het erfpachtrecht verlengd af te kopen.

De resultaten in 2012
Wij hebben het onderzoek van Bureau Erfpacht bekeken en daarbij enkele (oplosbare) problemen gesignaleerd. Los daarvan komen we tot de conclusie dat met een onderzoek als dit alleen maar een redelijk betrouwbaar beeld kan worden verkregen van de omvang van het probleem, en geen exact antwoord op de vraag welke erfpachters wel en welke erfpachters destijds niet of onvolledig zijn geïnformeerd.

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam stelt elk jaar de waarde vast van onroerende zaken in Amsterdam, zoals de Wet waardering onroerende zaken (Wet WOZ) vereist. In 2011 deed zij dit voor ruim 445.000 WOZ-objecten, waarvan ongeveer 90% bestond uit woningen. De vastgestelde WOZ-waarde wordt door de gemeente, rijkswaterdienst en waterschappen gebruikt om onder andere de belasting te berekenen. Amsterdam voldoet op hoofdlijnen aan de eisen die de Wet WOZ stelt. Toch zijn er enkele belangrijke knelpunten die een goede WOZ-uitvoering in de weg staan. Wij onderzochten we hoe Amsterdam de wet WOZ uitvoert.

Resultaten in 2012
De gemeente voldoet op hoofdlijnen aan de eisen die wet stelt. Maar toch zijn er enkele belangrijke knelpunten. Het gegevensbeheer en zeker de afhandeling van bezwaarschriften moeten beter. De gemeente legt aan burgers ook niet goed uit hoe de WOZ-waarde tot stand komt en waarvoor ze gebruikt wordt. Tot slot heeft de gemeente weinig zicht op de kosten van de uitvoering.

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam bezit veel grond. Deze grond verkoopt zij niet, maar geeft zij uit in erfpacht. De erfpachter mag de grond in principe altijd gebruiken, zolang hij zich maar aan de afspraken houdt en een vergoeding voor het gebruik van de grond – de (erfpacht)canon – betaalt. Wij onderzochten de wijze waarop de gemeente de aanbiedingen doet voor een nieuwe canon aan Amsterdamse erfpachters.

Resultaten in 2012
Uit het onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de erfpachters de gemeentelijke aanbieding niet accepteert. De vervolgens door deskundigen vastgestelde grondwaarde, canonpercentage en de te betalen canon wijken in alle gevallen af van de gemeentelijke aanbieding. We leiden uit het hoge afwijzingspercentage van de gemeentelijke aanbiedingen af dat de gemeente er niet in is geslaagd om het vertrouwen van de erfpachter te winnen. Het hoge afwijzingspercentage zorgt er bovendien voor dat de voordelen van de gemeentelijke aanbiedingen als sneeuw voor de zon verdwijnen, waardoor de aanbiedingen maar beperkt doeltreffend en doelmatig zijn.

Over het onderzoek
De Amsterdamse stadsdelen hebben een omvangrijk vastgoedbezit met een waarde van tientallen miljoenen euro’s per stadsdeel. In de bestuursperiode 2010-2014 waren alle stadsdelen van plan een deel van dit bezit te verkopen. Dit roept de vraag op of het verkoopbeleid van stadsdelen doeltreffend is. Bij elk van de zeven stadsdelen onderzochten we in 2011 en 2012 recent afgeronde verkopen en gingen we na op welke wijze de stadsdelen van plan waren om in de toekomst vastgoed te verkopen. Per stadsdeel is een bestuurlijk en onderzoeksrapport uitgebracht.

Resultaten in 2012
We komen tot de conclusie dat er vooraf meer aandacht nodig is voor een strategische analyse bij de verkoop van vastgoed. Door vooraf vast te leggen welke (beleidsmatige en financiële) doelstellingen worden beoogd krijgen stadsdelen meer grip op het verkopen van vastgoed. Om dit te kunnen doen, is het wel noodzakelijk om goed inzicht te hebben in het vastgoedbezit.

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam heeft bijna € 1 miljard aan leningen en ongeveer € 0,2 miljard aan garanties uitstaan. Wij onderzochten of het beheer van leningen en garanties bij de gemeentelijke diensten en stadsdelen voldoende is geregeld. Ook onderzochten we de informatie voor de gemeenteraad over de omvang, samenstelling en risico’s van nieuwe en bestaande leningen en garanties.

Resultaten in 2011
Het blijkt voor de gemeente lastig om een goed inzicht te geven in het gevoerde beheer. De onderzochte diensten en stadsdelen kunnen vaak slechts met veel moeite aangeven hoe het beheer wordt uitgevoerd. Informatie voor de gemeenteraad over nieuwe én bestaande leningen en garanties geeft te weinig inzicht in de samenstelling, omvang en risico’s. We vinden dat de gemeente meer structurele aandacht moet besteden aan het beheer van leningen en garanties.

Over het onderzoek
ACAM controleert de jaarrekeningen van de centrale stad, van de stadsdelen en van de gemeentelijke diensten. En geeft hierbij controleverklaringen af. Wij zijn op grond van de Gemeentewet toezichthouder op de gemeentelijke accountantsdienst. ACAM moet bij wettelijke controles voldoen aan de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta).  In het kader van het doorlopend toezicht voerden we in 2010 een uitgebreider onderzoek uit naar de controleaanpak en het kwaliteitsbeheersingssysteem.

Resultaten in 2010
We concluderen dat de ACAM in voldoende mate voldoet aan de in de Wta gestelde eisen betreffende de onafhankelijke positie, de deskundigheid en het kwaliteitsbeheersingssysteem.

Over het onderzoek
De gemeenteraad verzocht ons via een motie onderzoek te doen naar haar Signalling & Control Metro Amsterdam (SCMA-)project. In dit project wordt het metrosysteem van Amsterdam beveiligd met een nieuw beveiligingssysteem. In ons onderzoek geven we inzicht in de besluitvorming door, en informatievoorziening aan de gemeente- en regioraad tijdens het SCMA-project. De gemeenteraad verzocht ons te beginnen met ons onderzoek als het project is afgerond.

De resultaten in 2021
We hebben informatie opgevraagd over de verwachte verloop van het project. Men denkt dat in het najaar het metrosysteem helemaal is beveiligd met het nieuwe CBTC-systeem. Maar ook daarna moeten er waarschijnlijk nog punten in de software worden opgelost. We beginnen waarschijnlijk met onderzoek in het laatste kwartaal van 2021.