Deelnemingen en samenwerking

Over het onderzoek
De gemeente Zaanstad wil tussen 2030 en 2040 klimaatneutraal zijn. Dat kan bijvoorbeeld als bedrijven minder energie gebruiken. Bij energieverbruik komt CO2 vrij. In Zaanstad wordt ongeveer de helft van de CO2-uitstoot veroorzaakt door bedrijven. Sinds 1993 zijn bedrijven verplicht om energiebesparende maatregelen te treffen die zich binnen vijf jaar terug verdienen. Ook zijn bedrijven verplicht om met de overheid te delen welke energiebesparende maatregelen zij gebruiken.

De gemeente Zaanstad is verantwoordelijk voor toezicht en handhaving op deze informatie- en energiebesparingsplicht. De Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied voert deze taken uit voor de gemeente. Met dit onderzoek willen we uitzoeken of toezicht en handhaving op de informatie- en energiebesparingsplicht goed is georganiseerd. Ook willen we onderzoeken of de gemeenteraad voldoende wordt geïnformeerd over de resultaten.

De resultaten in 2022
Het onderzoek is nog niet gepubliceerd.

Over het onderzoek
Zaanstad wil tussen 2030 en 2040 klimaatneutraal zijn. Daarvoor moeten onder andere huizen en bedrijven minder aardgas gaan gebruiken voor de verwarming. Dit kan bijvoorbeeld via een warmtenet met duurzamere warmtebronnen dan gas. De gemeente wil het gebruik van het warmtenet in Zaanstad verbeteren. Daarom heeft de gemeente Zaanstad samen met andere partijen Warmtenetwerk Zaanstad BV opgericht. We onderzoeken in Grip op Warmtenetwerk Zaanstad of de gemeente Zaanstad voldoende grip heeft op het warmtebedrijf.

De resultaten in 2022
Het onderzoek is nog niet gepubliceerd.

Over het onderzoek
Het riool heeft een belangrijke rol in onze samenleving. De gemeente Amsterdam is verantwoordelijk voor een goede werking van het riool en laat de uitvoering en het beheer ervan over aan Waternet. In dit eerste deelonderzoek naar de gemeentelijke rioolwatertaken onderzochten we de inrichting en aansturing van de gemeentelijke rioolwatertaken. De centrale vraag is: in hoeverre voeren de verschillende partijen de gemeentelijke rioolwatertaken in Amsterdam adequaat uit?

De resultaten in 2021
Op hoofdlijnen werkt de huidige inrichting naar behoren. Over het ontwerp is goed nagedacht. En de gemeente, AGV en Waternet zijn tevreden. We vinden wel dat de inrichting heroverwogen moet worden. Deze is sinds de oprichting in 1997 vrijwel niet veranderd. Door het succes van de samenwerking zijn belangrijke punten uit het oog verloren. Er zijn geen evaluaties, heroverwegingen en herijkingen geweest. Hierdoor is de toekomstbestendigheid van de inrichting in gevaar gekomen. Dit resulteert in incidenten en problemen. Ook is er sprake van een gebrek aan professioneel-kritische houding van het stichtingsbestuur naar de directie toe.

Over het onderzoek
Nederland gaat van het aardgas af. In de gesprekken over de verduurzaming van de warmtevoorziening van Amsterdam nemen warmtenetten al lang een belangrijke plaats in. Voordat we besloten onderzoek uit te voeren naar dit onderwerp, voerden we eerst een verkennend onderzoek uit naar het beleid van de gemeente over de verduurzaming van de warmtevoorziening.

De resultaten in 2019
We constateren dat er een door de gemeenteraad vastgesteld beleidskader ontbreekt voor het verduurzamen van de warmtevoorziening. Daarnaast zijn de beoogde effecten concreet, maar missen deze scherpte. We zien ook dat het beleidsdoel helder en concreet is geformuleerd. Echter zijn de middelen onvoldoende helder en concreet. Tot slot concluderen we dat het beleid niet tijdig is vastgesteld.

Over het onderzoek
De haven van Amsterdam heeft een bijzonder risicoprofiel. Dat komt, omdat er veel bedrijven zitten met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen. Daarom kunnen de gevolgen van een brand in de Amsterdamse haven een grote impact hebben. Daarnaast blijkt de brandweer niet altijd binnen de wettelijke norm van 8 minuten aanwezig te kunnen zijn. In Brandweerzorg in de Amsterdamse haven onderzochten we de risico’s in de haven: in hoeverre is de brandweerzorg in de Amsterdamse haven (gezien de risico’s) adequaat? En wordt de gemeenteraad hierbij betrokken?

De resultaten in 2018
De brandweer heeft de afgelopen jaren veel maatregelen genomen om de risico’s in de haven te beheersen. Bij de uitvoering zijn echter nog de nodige tekortkomingen. De gemeenteraad krijgt alle informatie over brandweerzorg die het college verplicht is om te geven en is voldoende geïnformeerd over de brandweerzorg in de haven. Het kan echter tijdiger, duidelijker en vollediger. De Amsterdamse gemeenteraad stelt redelijk vaak vragen, ook over de brandweerzorg in de haven. De jaarstukken van de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland krijgen daarbij echter weinig aandacht, terwijl die wel relevante informatie bevatten.

Lees het hele onderzoek op de projectpagina.

Over het onderzoek
Amsterdam wil bijdragen aan het behalen van de klimaatdoelstellingen van Parijs door de warmtevoorziening in de stad te verduurzamen. Er zijn al vanaf de negentiger jaren twee grote warmtenetten in de stad. Het grootste netwerk is in bezit van Nuon Warmte en het kleine westelijk netwerk is eigendom van Westpoort Warmte. In Grip op Westpoort Warmte onderzochten we de wijze waarop de gemeente Amsterdam sturing gaf aan en verantwoording aflegde over Westpoort Warmte B.V.

De resultaten in 2018
Er zijn verschillende gebiedsuitbreidingen geweest. Bij elke gebiedsuitbreiding moeten de oorspronkelijke afspraken worden aangepast. Dat gebeurt slordig of niet. Daarnaast is de structuur van WPW na oprichting niet meer gewijzigd. Daarom is de structuur nu complex en gedateerd. Tot slot wordt de kennisachterstand over WPW bij de gemeente steeds groter: belangrijke risico’s worden niet gedeeld met de raad. En deze risico’s worden daarom niet betrokken bij het besluitvormingsproces.

Over het onderzoek
In 2013 besloot Zaanstad een cultuurcluster te realiseren op een nog open locatie tegenover het stadhuis. Het was de verwachting dat de bouw in 2018 zou starten. In het cultuurcluster moesten diverse culturele organisaties een plek krijgen. Het was de vraag of met alle beoogde deelnemers goede afspraken waren gemaakt. Ook was er onduidelijkheid over de bijdrage van commerciële activiteiten aan het rond krijgen van de exploitatie. Wij onderzochten wat de stand van zaken was inzake de participatie van instellingen in het cultuurcluster en de exploitatie van het gebouw.

De resultaten
Onze belangrijkste conclusie is dat er geen aanleiding is om de toekomstige participatie in het cultuurcluster nader te onderzoeken. Wel constateren we dat er aan de toekomstige exploitatie van het cultuurcluster een aantal risico’s zijn verbonden. Nadat de gemeenteraad in 2018 besloot dat het cultuurcluster niet zal worden gebouwd, zijn wij het onderzoek definitief gestopt.

Over het onderzoek
In 2017 is met de rekenkamer(commissie)s van zeven andere gemeenten een tussentijdse scan uitgevoerd naar de opvolging van de aanbevelingen van het onderzoek Zaanstad en HVC uit 2014.

De resultaten
De tussentijdse scan laat zien dat Zaanstad de aanbevelingen voortvarend heeft opgepakt en aan de hand van de bestuursopdracht toekomstvisie HVC heeft opgevolgd. De bestuursopdracht is naar aanleiding van ons onderzoek in 2014 door het college opgesteld en beschrijft per aanbeveling op welke wijze hier door het college opvolging aan is gegeven. Ook wordt er in het rapport aandacht besteed aan de acties die (tot eind 2016) door HVC naar aanleiding van het onderzoek uit 2014 zijn ondernomen.

Over het onderzoek
Gemeenten voeren steeds meer taken uit in samenwerking met anderen. Dit maakt het voor raadsleden lastig om overzicht en grip te houden op de samenwerkingsverbanden. We onderzochten hoe dit in Zaanstad is.

De resultaten
Wij concluderen dat het Zaanse college de raad op voldoende wijze ondersteunt en de raad overwegend grip heeft op samenwerkingen. Het kan echter beter. Er wordt nog niet gebruikgemaakt van alle mogelijkheden. We hebben vier aanbevelingen voor het college en drie voor de raad.

Over het onderzoek
In 2012 onderzochten we het rioleringsbeleid van de gemeente Zaanstad. Daar kwamen acht aanbevelingen uit voort. Nu hebben we onderzocht op welke wijze het college van burgemeester en wethouders invulling heeft gegeven aan deze aanbevelingen.

De resultaten
Uit het opvolgingsonderzoek blijkt dat het college vijf van de acht aanbevelingen volledig heeft uitgevoerd. De drie andere aanbevelingen zijn gedeeltelijk opgevolgd of nog in uitvoering. .Het onderzoek leverde daarnaast een aantal aandachtspunten op om het beleid, de beleidsuitvoering en de informatievoorziening verder te verbeteren.

Over het onderzoek
In 2014 publiceerden we ons onderzoek naar de effectiviteit van het subsidiëren van labelstappen in het rapport Amsterdams klimaatbeleid. Uit dit onderzoek bleek dat het effect van een labelstap op het werkelijke energieverbruik veel kleiner was dan werd verwacht en dat de subsidieregeling hierdoor erg kostbaar was. Op verzoek van de gemeenteraad onderzochten we in Energiebesparende maatregelen in corporatiewoningen of het stimuleren van specifieke energiebesparende maatregelen (zoals het vervangen van de verwarmingsinstallatie of het aanbrengen van isolatie) effectiever zou zijn.

De resultaten in 2016
Wij constateren dat de gemeente op dit moment niet over instrumenten, noch via de labelstappensubsidie, noch via het stimuleren van specifieke energiebesparende maatregelen, beschikt om op eenvoudige wijze grootschalig en doelmatig het energieverbruik in de Amsterdamse woningvoorraad te doen dalen. Deze constatering rechtvaardigt wat ons betreft de vraag in hoeverre de gemeente in haar beleid gericht op energiebesparing en CO2-reductie nog moet inzetten op het energiezuinig maken van woningen.

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam heeft per 1 januari 2014 het Afval Energie Bedrijf (AEB) Amsterdam verzelfstandigd. In de loop van 2014 meldde de directie dat de financiële resultaten tegenvielen. Hierdoor moest de gemeente de dividendverwachtingen naar beneden bijstellen. Ook heeft zij de waarde van het Afval Energie Bedrijf afgewaardeerd. Deze tegenvallende resultaten waren voor de gemeenteraad aanleiding om ons te verzoeken onderzoek te doen. We onderzochten of het besluitvormingsproces van de verzelfstandiging adequaat is geweest.

De resultaten in 2015
We concluderen dat de gemeente het verzelfstandigingsproces heeft onderschat. De besluitvorming door de raad heeft onder tijdsdruk plaatsgevonden. Er is onvoldoende rekening gehouden met branche- en bedrijfsspecifieke omstandigheden. De historische resultaten van het AEB zijn onvoldoende geanalyseerd, Bij de gemeente ontbreekt de expertise om de prognoses goed te beoordelen. De risico’s van de transitieprojecten zijn bekend, maar zijn onvoldoende gecommuniceerd. Ten tijde van het verzelfstandigingsproces was al duidelijk dat afwaardering van het bedrijf noodzakelijk was, maar de waarde van AEB op de openingsbalans is niet naar beneden bijgesteld. We denken dat het tekortschietend besluitvormingsproces echter geen invloed heeft gehad op de beslissing om AEB te verzelfstandigen. Een beter besluitvormingsproces had wel een beter inzicht opgeleverd in de haalbaarheid van de verschillende transitieprojecten en waarde van het AEB ten tijde van de verzelfstandiging.

Over het onderzoek
De gemeente Amsterdam wil de hele stad zo snel mogelijk voorzien van een fijnmazig glasvezelnet met zo min mogelijk gemeentelijke middelen. Daarom richtte de gemeente met private partijen het bedrijf Glasvezelnet Amsterdam BV (GNA) op. De gemeente Amsterdam ziet de aanleg van glasvezel als een publieke taak waarvoor zij verantwoordelijk is. Ze kan die verantwoordelijkheid op verschillende manieren invullen. Wij onderzochten of er bijstelling nodig is in de manier waarop de gemeente haar publieke taak via GNA uitvoert. En of er meer algemene lessen zijn te trekken over het deelnemingenbeleid.

Resultaten
We concluderen dat voorafgaand aan de start goed is nagedacht over de uitgangspunten van dit samenwerkingsverband met private partners waarmee de aanleg wordt gerealiseerd, maar dat de uitwerking van het beleid hiaten vertoont en de controle op de uitvoering onvoldoende is geweest.

Over het onderzoek
Begin 2010 stonden sociale werkplaatsen voor grote beleidsmatige veranderingen met grote financiële gevolgen. In Sociale werkvoorziening in Amsterdam (2011) onderzochten we de voorbereiding op deze veranderingen door de gemeente en Pantar. Ook keken we naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de sociale werkvoorziening. In 2015 voerden we een opvolgingsonderzoek uit, waarin we nagingen in welke mate uitvoering is gegeven aan de aanbevelingen uit het rapport uit 2011.

Resultaten in 2015
Uit het onderzoek blijkt dat het college serieus aan de slag is gegaan met onze aanbevelingen. Het college heeft de extra tijd die ontstond voor de invoering van de Participatiewet benut om zich goed voor te bereiden. Naar aanleiding van de aanbevelingen die niet helemaal zijn uitgevoerd, brachten we twee punten onder de aandacht van de raad.

Over het onderzoek
In juni 2013 besloten 17 rekenkamer(commissie)s om gezamenlijk onderzoek te doen naar de Huisvuilcentrale Alkmaar (HVC).  De HVC is een structuurvennootschap in eigendom van 48 gemeenten en 6 waterschappen, waaronder de gemeente Zaanstad. Het doel van het onderzoek is om inzichtelijk te maken op welke wijze de gemeente Zaanstad invulling geeft aan de sturing en controle van de verbonden partij HVC.

De resultaten
De samenwerking van Zaanstad met andere gemeenten om het afval te laten verbranden door het gezamenlijk bedrijf HVC kent een lange historie. Er is echter ook veel veranderd in de samenwerking, het bedrijf HVC en de regionale en nationale (huis)afvalmarkt. Daardoor is de huidige werkwijze complex en moeilijk te doorgronden. Daarnaast lopen de betrokken gemeenten momenteel veel meer risico’s dan vroeger. De informatievoorziening daarover voldoet aan de voorschriften, maar schiet toch tekort om de raadsleden die uiteindelijk verantwoordelijk zijn goed te informeren.

Over het onderzoek
Bouwen aan de Stad II is een overeenkomst over wonen in Amsterdam. De overeenkomst was ondertekend door de centrale stad, de stadsdelen, de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties en de Huurdersvereniging Amsterdam. We hebben een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de voortgang van de gemaakte afspraken uit de overeenkomst en naar de samenwerking tussen de partijen die de overeenkomst hebben ondertekend. Bij de verkenning hebben we specifiek gekeken naar de aanbiedingsafspraken, de afspraken over extra investeringen in energiebesparing en de afspraken over de verkoop van sociale huurwoningen.

De resultaten in 2016
We constateren  dat de meeste afspraken redelijk uitgebreid worden gemonitord. Als afspraken niet gehaald worden, wordt vaak een goede verklaring gegeven. De verkenning heeft geleid tot twee aandachtspunten voor het gemeentebestuur. Het eerste aandachtspunt gaat over de mogelijk directe aansturing van de corporaties. Het tweede aandachtspunt heeft betrekking op de toekomstige rolverdeling tussen de centrale stad en de bestuurscommissies.

Over het onderzoek
Op 26 juni 2012 verzocht de gemeenteraad ons onderzoek te doen naar het toezicht bij GVB. Hierbij werden we gevraagd ons te richten op de rol van de Raad van Commissarissen (RvC) en de rol van de aandeelhouder (de gemeente). De gemeenteraad wilde van de ervaringen bij GVB leren voor de inrichting van de toezichtstructuur bij de eventuele verzelfstandiging van de Haven Amsterdam.

De resultaten in 2012
Uit het onderzoek blijkt dat de commissarissen in de periode 2007-2012 grote inzet en betrokkenheid hadden getoond bij GVB. Ook blijkt dat de RvC de code voor goed bestuur onderschreef, maar er op onderdelen niet aan voldeed. Verder blijkt dat de RvC weinig kritisch was geweest op zijn eigen functioneren en ook onvoldoende transparant was geweest in de wijze waarop hij zijn taak uitvoerde.

Over het onderzoek
Uit benchmarks bleek dat de gemeente Zaanstad mede vanwege de slappe bodem relatief veel middelen inzet voor de rioleringstaak. Dit had een hoge rioolheffing als gevolg. Verder bleek uit een quickscan dat er bij de rioleringsinvesteringen sprake was van een vervangingsachterstand van ongeveer € 60-70 miljoen. Daarom besloten we in 2012 onderzoek te doen naar het rioleringsbeleid en de rioleringskosten van de gemeente Zaanstad.

De resultaten
In 2012 was het tweede Gemeentelijke rioleringsplan 2001-2005 (GRP II) nog steeds het geldende beleidskader. Dit kader was echter op onderdelen achterhaald, mede omdat de gemeente vanaf 2008 ook beleidsverantwoordelijkheid heeft voor het lozen van hemelwater en het grondwater. Het GRP II was niet gebaseerd op gegevens over kosteneffectiviteit ten aanzien van de geplande maatregelen. Belangrijke beleidskeuzes zijn dan ook vanuit kostenoogpunt onvoldoende onderbouwd. Verder zagen we dat de rioleringstaak wel binnen de door de raad beschikbare budgetten werd uitgevoerd. Echter dit werd gerealiseerd door de planning zo nodig tussentijds aan te passen en de investeringskredieten bij te stellen. De raad ontving daarover nauwelijks informatie. Het rapport mondde uit in drie aanbevelingen met betrekking op het verbeteren van het beleid, drie op het verbeteren van de bedrijfsvoering en twee op he verbeteren van de informatievoorziening aan de raad.

Over het onderzoek
De aanpassing van de Wet sociale werkvoorziening (wsw) had grote beleidsmatige en financiële gevolgen voor de gemeente. Panter ontvangt van de gemeente subsidie om de wsw uit te voeren. In Sociale werkvoorziening in Amsterdam onderzochten we de voorbereiding door de gemeente en Pantar op de te verwachten veranderingen. Ook keken we naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van de sociale werkvoorziening.

Resultaten in 2011
De gemeente Amsterdam geeft op een redelijke wijze uitvoering aan de Wet sociale werkvoorziening. Maar we zien diverse verbeterpunten. Zo is het beleid voor de sociale werkvoorziening wel doeltreffend, maar uitsluitend gericht op Begeleid Werken en daarmee niet toekomstbestendig. Daarnaast concluderen we dat de doelmatigheid van de uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening moeilijk kan worden beoordeeld. Want er zijn geen heldere gegevens beschikbaar. Ook zien we dat het toezicht beter kan en dat de gemiddelde wachttijd voor sociale werkvoorziening in Amsterdam lang is.

Over het onderzoek
De Amsterdamse ambtelijke organisatie is de afgelopen 25 jaar veranderd. Er zijn bijvoorbeeld nieuwe stadsdelen gevormd en daarna weer samengevoegd. Wij wilden onderzoeken hoe in deze periode de omvang van het personeelsbestand is ontwikkeld. Dit hebben we gedaan in de vorm van een verkenning. Het doel van deze verkenning was om te beoordelen of er redenen waren om verder onderzoek te doen.

Resultaten in 2011
We concluderen dat onderzoek naar ontwikkelingen in de doelmatigheid van het ambtelijk apparaat lastig, zo niet onmogelijk, is. De kwaliteit van de historische personeelsgegevens is daarvoor te beperkt. Daarnaast kunnen veranderingen in aantallen fte natuurlijk ook te maken hebben met taakverzwaring (of taakvermindering) in plaats van met minder (of meer) efficiëntie van het ambtelijk apparaat. We denken dat ook in een groot onderzoek met meer en meer nauwkeurige indicatoren voor de taakverzwaring niet goed mogelijk zal blijven om een betrouwbare uitspraak te doen.

Over het onderzoek
De sociale werkvoorziening in Zaanstad biedt mensen met een lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap de mogelijkheid om aan de slag te gaan in een volwaardige baan die past bij hun mogelijkheden. Op 5 september 2006 publiceerden we het rapport Sociale werkvoorziening in Zaanstad. Het rapport bevat twaalf aanbevelingen. Drie jaar na publicatie onderzochten we in dit vervolgonderzoek op welke wijze het college van burgemeester en wethouders, de gemeenteraad en het algemeen bestuur van Baanstede uitvoering hadden gegeven aan deze aanbevelingen.

De resultaten
Sinds de verschijning van ons rapport in 2006 is de sociale werkvoorziening gemoderniseerd. Daarnaast is de betrokkenheid van de gemeenten bij de uitvoeringsorganisatie toegenomen, omdat de financiering van sociale werkvoorziening niet langer via het Rijk maar via de gemeente loopt.