Coalitieakkoord 2018-2022

Veel inspanningen om het coalitieakkoord tot stand te brengen
Raadsleden hebben veel tijd en energie gestopt in het opstellen en schrijven van het coalitieakkoord. Daarbij zijn zij uitgebreid ondersteund door de ambtelijke organisatie. En ook Amsterdammers en organisaties hebben zich aanzienlijk ingespannen om met brieven onderwerpen bij hen onder de aandacht te brengen.

Geen plan voor rapportagesystematiek
Een plan voor een systematische, overzichtelijke en integrale rapportage over de realisatie van de ambities uit het coalitieakkoord ontbrak. Nadat het coalitieakkoord tot stand is gekomen, is met de uitvoeringsagenda wel een poging hiertoe gedaan. Deze uitvoeringsagenda is echter slechts één keer uitgebracht en heeft niet geleid tot het noodzakelijke inzicht.

Uitvoering van het coalitieakkoord is onvoldoende navolgbaar
De uitvoering van het coalitieakkoord blijkt onvoldoende navolgbaar. Een integraal en helder inzicht (op hoofdlijnen) in de stand van zaken bij de uitvoering van het coalitieakkoord ontbreekt. Ook de reguliere planning en control-documenten zoals de begroting en de jaarrekening bieden geen bruikbaar inzicht.

Beleidsmatige effecten van herstelplan coronacrisis nog niet in beeld
Vanwege de coronacrisis is met het herstelplan Samen sterker uit de crisis het coalitieakkoord gewijzigd. De beleidsmatige effecten hiervan op de oorspronkelijke ambities uit het coalitieakkoord zijn echter nog niet in beeld.

Democratisering is een zoektocht
Het uitvoering geven aan democratisering wordt door de ambtelijke organisatie gekenschetst als een complexe zoektocht waarin een balans moest worden gezocht tussen de participatieve en de representatieve democratie. Dit leidde ertoe dat gaandeweg ambities en maatregelen veranderden of dat nieuwe ontwikkelingen, zoals rondom het referendum, zijn ingezet die niet voorkwamen in de ambities van het coalitieakkoord.

Realisatie grotendeels op weg
Bij zeven van de twaalf ambities zijn er concrete stappen gezet. Bij drie ambities is er deels of zeer beperkte voortgang geboekt. Twee ambities zijn samengenomen met andere ambities (waar concrete stappen zijn gezet).

Inspanningen bij buurtbudgetten, stadsdeelfondsen en participatiebeleid belangrijk
Van alle twaalf ambities vindt de ambtelijke organisatie het beschikbaar stellen van buurtbudgetten, de stadsdeelfondsen en het participatiebeleid het meest bijdragen aan democratisering. Verwacht wordt dat het participatiebeleid eind 2021 ter besluitvorming aan de gemeenteraad wordt voorgelegd.

Cocreatie komt moeilijk van de grond
Het samen met bewoners of andere belanghebbenden vormgeven van beleid en processen staat vaak op gespannen voet met de regierol of eindverantwoordelijkheid die de gemeente heeft (of ervaart). Rondom het Maatschappelijk akkoord lijkt cocreatie dan ook niet goed te zijn gelukt.

Balans tussen bewoners, ondernemers en bezoekers
Alle ambities van dit thema gaan over de leefbaarheid van de stad. Hierbij moet de gemeente een balans zien te vinden waarin bewoners en ondernemers centraal staan en bezoekers welkom blijven in Amsterdam. Deze mengeling van belangen zorgt voor complexiteit.

 Focus op terugdringen overlast, reclame en bedrijfsmatig pretvervoer
De focus van de ambities ligt op het terugdringen van overlast van drukte en afval, reclame en bedrijfsmatig pretvervoer. Om dit te bereiken worden verschillende instrumenten ingezet, zoals meer prioriteit geven aan reiniging, handhaving op het water en in de stad, belasting en technologische hulpmiddelen.

Realisatie ambities grotendeels op weg, soms meer aandacht nodig
Bij vier van de zeven ambities zijn concrete stappen gezet. Bij twee ambities is er beperkte voortgang geboekt, dit komt mede door andere prioriteiten vanwege de coronacrisis. Eén ambitie is niet gerealiseerd. Het college vond deze ambitie overbodig en heeft dit met de raad gedeeld.

Effectiviteit genomen maatregelen vaak onbekend door gebrek aan monitoring
Er is beperkt zicht op de effectiviteit van de maatregelen die getroffen zijn om de ambities te realiseren, omdat er niet altijd een monitorinstrument is geïmplementeerd.

Duurzaamheid staat door het coalitieakkoord nadrukkelijker op de agenda
Amsterdam wil de groene koploper van Nederland en Europa worden. Met het coalitieakkoord is duurzaamheid nadrukkelijker dan in voorgaande coalitieperioden een speerpunt. Het coalitieakkoord heeft een grote impact gehad. Er is veel nieuw beleid vastgesteld. Maar ook is bestaand beleid gecontinueerd en geïntensiveerd.

Overkoepelende ambitie is bijna (95%) klimaatneutraal in 2050 en aardgasvrij in 2040
Alle andere ambities bij dit thema zijn ondersteunend aan de twee transities klimaatneutraal en aardgasvrij. Het zijn ambitieuze ambities met een lange horizon en afhankelijkheid van partners voor de realisatie.

Meer concrete maatregelen nodig
In de huidige bestuursperiode zijn veel concrete stappen ondernomen. De voorgenomen acties zijn grotendeels gerealiseerd. Op dit moment zijn er voornamelijk maatregelen getroffen op strategisch (beleidskaders) en tactisch niveau (uitbreiden ambtelijke capaciteit) en het voeren van lobby voor randvoorwaarden van beide transities. De uitvoering op operationeel niveau in concrete acties moet nog grotendeels van de grond komen.

Concrete maatregelen genomen, maar bijdrage aan realisatie ambities beperkt
Hoewel er veel concrete stappen zijn ondernomen, is de bijdrage aan de realisatie van de ambities nog beperkt. Zonder extra maatregelen, middelen en bevoegdheden is het niet mogelijk om een (bijna) klimaatneutrale en aardgasvrije stad te zijn binnen het gestelde tijdspad.

Thema haven, circulaire economie en afval nauw verbonden met klimaatdoelen
Vrijwel alle ambities van dit thema zijn gericht op of bevatten aspecten van duurzaamheid. De haven wordt als een belangrijke partner gezien in het realiseren van de ambitieuze duurzaamheidsdoelen.

Lange tijdshorizon, realisatie vaak nog niet in zicht
Veel van de ambities van dit thema kunnen niet binnen één coalitieperiode gerealiseerd worden en vergen een lange adem. Voor drie ambities zijn concrete stappen gezet. Voor zeven ambities zijn er slechts beperkte stappen gezet en voor één ambitie geen. Dit heeft verschillende oorzaken. De gemeente en het havenbedrijf hebben maar beperkte instrumenten en bevoegdheden om in de markt in te grijpen. Daarnaast kunnen ze de doelen niet alleen bereiken: ze hebben hulp van anderen nodig. Ten slotte gaat het om doelen die in de verre toekomst liggen (tussen 2030 en 2050).

Veelal passende en dekkende maatregelen, maar beperkte voortgang
Hoewel het merendeel van de maatregelen overwegend passend en dekkend zijn om uitvoering te geven aan de ambities, zijn concrete acties vaak maar beperkt. Opvallend is de ambitie om fossiele activiteiten te vervangen,  waaronder steenkool. Deze ambitie wordt in onvoldoende mate geadresseerd en blijft in uitvoering ook achter.

Ambities raken onderwijsveld in de breedte, één accent domineert
De ambities raken het onderwijsveld in de breedte en betreffen onderwerpen van het lerarentekort, segregatie, internationalisering tot aan onderwijshuisvesting. Bovenal legt het bestuur nadrukkelijk een eigen accent: kansengelijkheid voorop. Vijf van de tien ambities gaan over dit onderwerp.

Er is overzicht
Het college heeft in een visiebrief overzicht gecreëerd over het onderwijsbeleid. Hiermee plaatst het aanpakken in breder perspectief en laat het zien met welke instrumenten het aan welke doelen werkt.

Meeste ambities goed tot uitvoering gebracht
Bij zeven van de tien ambities zijn met relevante maatregelen op alle elementen uit de ambitie concrete stappen gezet. Op één ambitie is de uitwerking in het beleid niet helemaal passend, maar is toch concrete voortgang geboekt. Bij drie ambities, waarvan één over kansengelijkheid, schiet de uitvoering tekort. Delen van die ambities zijn niet of niet goed uitgewerkt in maatregelen, of het bereikte valt in het niet vergeleken met de ambitie.

Monitoring en informatievoorziening aan de raad vallen positief op
Men heeft in de uitvoering nagedacht over beoogde doelen en resultaten. Monitoring en evaluatie is in de aanpakken veelal uitgewerkt en uitgevoerd. De raad is met regelmaat geïnformeerd over de plannen en de voortgang.

Merendeel ambities voortzetting bestaande koers
Zeker zeven van de elf ambities zetten de koers van het vorige stadsbestuur voort. Alleen de (deel) ambities om de caseload te verlagen, banenplannen op te stellen, social return afspraken te versterken en budgetten van werk en zorg te bundelen zijn nieuw.

Accent op werk in plaats van meedoen en vertrouwen in plaats van wantrouwen
Wel legt het bestuur eigen accenten. Dit zijn de nadruk op werk als basis voor bestaanszekerheid (in plaats van meedoen en participatie). En het centraal stellen van vertrouwen in plaats van wantrouwen en controledwang.

Krappe meerderheid ambities met concrete stappen uitgevoerd
Zes van de elf ambities zijn met concrete stappen tot uitvoering gebracht. Op de vijf overige ambities zijn slechts beperkt stappen gezet, doordat elementen van de ambitie niet zijn uitgewerkt, ingezet beleid niet is bestendigd of doordat resultaten achterblijven.

Zicht is beperkt
Systematisch overzicht over en inzicht in de uitvoering van ambities lijkt te ontbreken. Er zijn grote verschillen tussen ambities in de mate waarin informatie over de uitvoering consistent en voldoende gedetailleerd beschikbaar is.

Bij veel ambities zijn concrete stappen gezet
Bij twaalf van de zestien ambities zijn er concrete stappen gezet. Er is gebouwd, gelobbyd bij het Rijk en er zijn afspraken gemaakt met woningbouwcorporaties en belangenorganisaties. Bij vier ambities zijn beperkte concrete stappen gezet, deze ambities hebben betrekking op het middensegment.

Toename huurwoningen in het middensegment blijft flink achter bij wat was beoogd
Daarnaast blijven de resultaten in het gehele middensegment, ondanks dat er met passende en dekkende maatregelen concrete of beperkte concrete stappen zijn gezet, erg achter bij wat was beoogd. We constateren dat met het maatregelenpakket de ambitie om het aantal middeldure huurwoningen te laten toenemen naar 48.000 naar alle waarschijnlijkheid niet wordt gerealiseerd binnen deze coalitieperiode.

Gemeente is voor veel ambities afhankelijk van derden
De ambities voor het thema betaalbaar wonen voor lage en middeninkomens zijn veelal gericht op resultaten voor de stad. Voor veel ambities is de gemeente wat betreft de uitvoering bijna geheel afhankelijk van derden, zoals woningbouwcorporaties en belangenorganisaties. Voor regelgeving is zij afhankelijk van het Rijk. Dit bemoeilijkt soms de uitvoering van de ambities.

Merendeel ambities voortzetting bestaande koers
Voor het thema zorg zijn in totaal veertien ambities geformuleerd. Zeker tien van de veertien ambities zetten de koers van het vorige stadsbestuur voort. In de collegeperiode zijn specifieke accenten gelegd op integraal werken en buurtgericht werken. Dit laatste accent heeft met name vorm gekregen buiten de ambities om.

Weerbarstige context gedurende huidige bestuursperiode
De context van het beleidsveld zorg en jeugd is in de huidige bestuursperiode weerbarstig gebleken. Hierdoor moest een ambitie anders worden ingevuld dan oorspronkelijk beoogd en was doelbereik niet altijd eenvoudig.

Bij deel ambities ontbreken duidelijke concrete stappen
Bij acht van de veertien ambities zijn duidelijk en overtuigend concrete stappen gezet in de richting van het realiseren van de ambities. Bij de overige zes ambities is sprake van beperkte concrete stappen (vier ambities) of is het onduidelijk wat er met de gezette stappen echt bereikt is (twee ambities).

Weinig systematische sturing
We zien geen vaste systematiek voor het uitwerken, uitvoeren en monitoren van de ambities. Volgens de ambtelijke organisatie krijgen zowel de uitwerking als de monitoring van ambities vaak een plek in de P&C-cyclus. Wij hebben niet kunnen vaststellen dat de uitwerking en monitoring breed verankerd zijn in deze cyclus.

Ambities vooral voortzetting bestaand beleid
Zeven van de elf ambities zetten bestaand beleid voort. De meeste ambities hebben te maken met het verminderen van de gevolgen van problematische schulden. De twee ambities die per raadsamendement zijn toegevoegd, zijn gericht op educatie over en het ondersteunen van initiatieven rondom schulden.

Ambities ondergebracht in beleidsstukken
Het overgrote deel van de ambities is verwerkt in de beleidsagenda. De nadruk daarin ligt op het continueren van bestaand beleid en vernieuwing gericht op preventie en perspectief. De voortgangsrapportage heeft een vaste systematiek, maar is moeilijk direct te herleiden tot de ambities.

Op zes van de elf ambities concrete stappen gezet
Op zes ambities zijn concrete stappen gezet om de ambitie tot uitvoering te brengen. Op vijf ambities – waaronder de geamendeerde ambities – zijn beperkte stappen gezet. Stappen zijn beperkt vanwege achterblijvende resultaten, tekortschietende informatie of doordat de voorgenomen maatregel uiteindelijk niet is uitgevoerd.

Invloed corona tweeledig
Door de coronacrisis is de ambitie om de doelgroep van armoedevoorzieningen te verruimen uitgesteld. Deze verruiming is grondig voorbereid, maar zal deze collegeperiode niet meer worden uitgevoerd. Tegelijkertijd heeft de coronacrisis gezorgd voor extra investeringen en het (tijdelijk) verder terugdringen van huisuitzettingen.

Op 30 mei 2018 is het Coalitieakkoord 2018-2022. Een nieuwe lente en een nieuw geluid door de gemeenteraad van Amsterdam vastgesteld. Het coalitieakkoord bevat de prioriteiten voor de huidige collegeperiode. In het coalitieakkoord zijn meer dan 300 ambities geformuleerd rond 45 thema’s. Voor de uitvoering van deze ambities heeft de gemeenteraad ruim € 700 miljoen beschikbaar gesteld. Wij onderzochten in hoeverre de uitvoering van de ambities uit het coalitieakkoord navolgbaar was en gingen bij 114 ambities verdeeld over 9 thema’s na welke concrete stappen er zijn gezet.

We constateren dat een integraal overzicht ontbreekt van wat er van de ambities uit het coalitieakkoord terecht is gekomen. Daarmee is de uitvoering van ambities niet goed navolgbaar. Bij de aanvang van de collegeperiode zijn er door het college wel pogingen ondernomen om de realisatie van ambities inzichtelijk te maken, maar hier is geen verdere invulling aan gegeven. De ambtelijke organisatie meldde ons bij het onderzoek dat de gemeenteraad er ook geen opdracht voor heeft gegeven en het college er verder niet op heeft aangedrongen.

Het ontbreken van een integraal overzicht betekent niet dat er met het coalitieakkoord in de uitvoering weinig is gedaan. Ons onderzoek laat echter een wisselend beeld zien over de manier waarop uitvoering is gegeven aan de onderzochte ambities. Het lijkt inhoudelijk vaak wel passend (bij ongeveer 90% van de ambities), maar belangrijke elementen uit ambities blijven onderbelicht (ongeveer 25%). Hoewel de uitvoering serieus lijkt te zijn opgepakt, zijn er regelmatig kanttekeningen te zetten bij de concrete stappen die zijn gezet en lijken behaalde resultaten soms anders uit te pakken dan bedoeld. Of dat erg is, is vooral een politiek oordeel. Maar om zich een oordeel te kunnen vormen is overzicht voor de gemeenteraad wel essentieel en dat ontbreekt nu.

We doen zeven aanbevelingen waarvan één gericht aan de gemeenteraad zelf om meer grip te krijgen op de uitvoering van het coalitieakkoord. De overige zes aanbevelingen zijn gericht op wat het college moet doen: zorgdragen voor een ordentelijke uitvoering van het coalitieakkoord en het verstrekken van heldere informatie daarover aan gemeenteraad en Amsterdammers. In het bijzonder wijzen we op het democratisch tekort dat ontstaat als deze verantwoording tekortschiet.

Het college erkent dat verbeteringen noodzakelijk zijn in de wijze waarop een coalitieakkoord wordt vertaald naar beleid en uitvoering en hoe daar inzichtelijk en proportioneel verantwoording over kan worden afgelegd. Het college gaat echter niet specifiek in op de aanbevelingen en laat het aan een nieuw college en de nieuwe raad om hier later invulling aan te geven. Hoewel verbeteringen nu al mogelijk zijn en ook noodzakelijk zijn voor de komende raad, de vorming van een nieuw college en het opstellen van een nieuw coalitieakkoord, worden deze daardoor op de lange baan geschoven. We vinden dit jammer en gaan hierop in ons nawoord nader in.